Yurtdışı Borçlanmanın Dünü ve Bugünü
YURTDIŞI BORÇLANMANIN DÜNÜ VE BUGÜNÜ
Yurtdışında çalışan Türk vatandaşlarının yurtdışında geçen hizmetlerinin borçlandırılarak ülkemiz sosyal güvenlik kanunlarına göre emeklilik, malullük, yaşlılık ve ölüm hallerinde Türkiye’de geçmiş hizmet gibi değerlendirilmesini sağlamak amacıyla bu güne kadar iki borçlanma kanunu yürürlüğe girdiğini görmekteyiz.
Bunlardan ilki 07/06/1978 tarihinde yürürlüğe giren 30/05/1978 tarihli 2147 sayılı Kanun, ikincisi ise 22/05/1985 tarihinde yürürlüğe giren 08/05/1985 tarihli 3201 sayılı Kanundur. Ayrıca, 3201 sayılı Kanunun bazı maddeleri 4958 ve 5754 sayılı kanunlarla değiştirildiğini unutmamak gerekir.
Yurtdışı Borçlanmada İlk Mevzuat 2147 sayılı Kanun
Avrupalı Türklerin çalıştıkları ülkelerin sosyal güvenlik mevzuatı ile Türkiye’deki sosyal güvenlik mevzuatı arasındaki emeklilik aylığına hak kazanma koşullarının farklılığından doğan yakınmaları azaltmak, Anayasamızda vurgulanan “Sosyal Devlet” anlayışının somut örneklerinden biri olan herkese sosyal güvenlik hakkını sağlamak ve bunu kitlelere yaygınlaştırmak, ülkemizin döviz sıkıntısını gidermek amacı ile 2147 sayılı Kanun ile yurtdışında çalışan Türk vatandaşlarına, yurtdışında geçen sürelerini sosyal güvenlikleri bakımından döviz olarak borçlanarak değerlendirme hakkı bu kanunlatanınmıştır.
Dünden Bugüne Devam Eden 3201 sayılı Kanun
2147 sayılı Kanunun yedi yıllık uygulamasında ihtiva ettiği hükümler, Avrupalı Türklerin hak kayıplarına yol açmıştı. Bu sebeple vatandaşlarımızın yurtdışında geçen sürelerinin sosyal güvenlikleri bakımından değerlendirilmesi için konu yeni yaklaşımla ele alınmış ve 22/05/1985 tarihinde 3201 sayılı Kanun yürürlüğe konulmuştur.
3201 sayılı “Yurtdışında Çalışan Türk Vatandaşlarının Yurtdışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanun” muhteva ettiği hükümler, getirdiği yeni haklar bakımından yurtdışındaki vatandaşlarımıza yeni imkanlartanındığını rahatlıkla görebilmekteyiz.
Yeni Yaklaşım 4958 sayılı Kanun
3201 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasında yer alan; “yurda kesin dönüş yapanlar” ve “kesin dönüş” sözcüklerinin Anayasa’ya aykırı bulunarak Anayasa Mahkemesince iptal edilmesi üzerine 06/08/2003 tarihli ve 25191 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 29/07/2003 tarihli ve 4958 sayılı Sosyal Sigortalar Kurumu Kanununun 56 ncı maddesi ile söz konusu madde yeniden düzenlendi.
Bu düzenleme ile yurtdışında çalışmakta olanlar ile daha sonra yurtdışında çalışacak olanların yurtdışında iken yada yurda döndükten sonra durumlarına uygun sosyal güvenlik kuruluşuna başvurarak yurtdışında geçen hizmetlerini borçlanabilme imkanı sağlanmıştır.
Dövizden Vazgeçilip TL Dönüş 5754 sayılı Kanun
17/04/2008 tarihli ve 5754 sayılı “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”, 08/05/2008 tarih ve 26870sayılı Resmi Gazetede yayımlandı.
5754 sayılı Kanunun;
- 3201 sayılı Kanunda geçen “döviz” ibareleri yürürlükten kaldırıldı.
- Yurtdışı hizmet borçlanmasına ait prime esas kazançların aylık bağlanmasında nasıl değerlendirileceği hususuna açıklık getirildi.
5754 sayılı Kanunla 3201 sayılı Kanunda yapılan düzenlemeler, Kanunun yayımlandığı 08/05/2008 tarihinden geçerli olmak üzere yürürlüğe girdi. Günlük ödenecek borçlanma bedelinde prime esas kazancın alt ve üst sınırı ile borçlanılan sürelere ait kazançların aylık bağlanmasında değerlendirilmesi hususu da hüküm altına alındı.
Kanunda Geçen Kavramlar Ne Anlama Gelir?
Gerek 3201 sayılı Kanunda, gerekse 06/11/2008 tarih 27046 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Yurtdışında Geçen Sürelerin Borçlandırılması Ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik” te bazı kavramlar tanımlanmıştır. Bunlardan;
- Sosyal güvenlik kuruluşları; Sosyal Güvenlik Kurumu ile 17/07/1964 tarihli ve 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun Geçici 20 nci maddesine tabi sandıkları,
- Sosyal güvenlik kanunları;31/05/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20 nci maddesi ile 24/05/1983 tarihli ve 2829 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumlarına Tabi Olarak Geçen Hizmetlerin Birleştirilmesi Hakkında Kanun ile bu kanunlara ait ek ve değişiklikleri,
-Sürelerin değerlendirilmesi; Türk vatandaşlığını haiz olanların 1 inci maddede belirtilen sürelerinin istekleri halinde değerlendirilmesini,
- Döviz; Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası tarafından konvertibl sayılan yabancı ülke para birimlerini,
- Sosyal güvenlik sözleşmesi; ülkemizin taraf olduğu sosyal güvenlik alanındaki ikili veya çok taraflı anlaşmaları,
- Kısmi aylık; sosyal güvenlik sözleşmesine istinaden birleşik hizmetler üzerinden taraflardan biri tarafından kendi sigortalılık süresi ve mevzuatına göre bağlanan aylıkları,
- Kesin dönüş; aylık tahsis talebinde bulunanların yurtdışındaki çalışmalarının sona ermesini, ikamete dayalı bir sosyal sigorta yada sosyal yardım ödeneği almamaları durumunu,
- Sigortalılık süresi; borçlanma kapsamındaki sürenin bulunduğu ülke mevzuatına göre ikamet süreleri hariç, çalışılmış yada çalışılmış süre olarak kabul edilen süreleri,
- Borcun tamamının ödenmesi;aylık talep tarihinden önce en az aylığa hak kazanmaya yetecek süre karşılığı ödenen miktarı,
- İşsizlik süresi; ilgili ülke mevzuatına göre çalışma süreleri ile bu çalışma sürelerine eş değer süreler haricinde o ülkede geçen süreyi,
- Sosyal yardım; bulunulan ülke mevzuatı kapsamında, geçimlerini sağlayacak hiçbir gelirleri olmayan veya mevcut gelirleriyle geçimlerini sağlamakta güçlük çeken kişilerin asgari geçim düzeyi ile sınırlı olmak üzere geçimlerinin sağlanması amacıyla kamu kurum ve kuruluşları tarafından muhtaçlık durumuna ve süresine göre ödenen, ikamet şartına bağlı nakdi yardımları,
ifade eder.
Avrupalı Türklerin sosyal güvenliğinde en önemli kilometre taşı yurtdışı borçlanma ve buna bağlı bağlanan aylıktır. Bugüne kadar kanunda yapılan düzenlemeler ile kanunun içinde sayılan kavramların içeriğine uygun işlem yapmak demek sorunsuz olarak yurtdışı ve yurtiçinde emekli aylığı almanıza vesile olacaktır.